رتیل‌ها و عنکبوت شتری

علی‌اکبر لبافی، شهریور ۱۳۹۴

حدود ۱۰ سال قبل برای نخستین بار حیوان ترسناکی را در برگجون دیدم. داخل انبار خانه‌ی واقع در پشت‌بالابا. این درحالی بود که ۳۵ سال از حضورم در برگجون می‌گذشت و تا آن زمان نمونه‌ی این حیوان را ندیده بودم. بسیار ترسیده بودم. زیرا وجود این حیوان ترسناک که تصور می‌کردم نوعی رتیل است در داخل ساختمان مسکونی برایم هشداری جدی بود.

بدون آن‌که موضوع را به همسر و فرزندانم بگویم تحقیقی درمورد رتیل‌ها داشتم تا بتوانم راهی برای مبارزه با آنها و از بین بردنشان بیابم، اثرات گزیدگی آنها را بشناسم  و روش‌های امدادرسانی به فرد گزیده شده را فراگیرم.

امروزه با توسعه بافت مسکونی روستا و رواج شدید ویلاسازی و ساخت‌وساز در باغ‌ها و مزارع و کوه‌ها، احتمال حضور انواع حشرات و بندپایان و جانوران موذی مانند عنکبوت‌ها و رتیل‌ها و مار و عقرب در خانه‌ها زیاد شده است و لازم است در این زمینه دقت کافی و پیشگیری‌های لازم به عمل آید. آنچه در پی می‌آید یافته‌های نگارنده از منابع اینترنتی (پرتال آسمونی، خبر فارسی، ویکی‌پدیا و …) و یافته‌های شخصی در روستای برگجهان است که در این ارتباط ارایه می‌شود. به امید آن که در آینده این نوع هشدارها و تحقیقات به صورت دقیق‌تر و متنوع‌تر (مانند موضوعات مربوط به انواع مارهای سمی) تدوین و ارایه گردد.

رده عنکبوتیان ( Arachnid )شامل عنکبوت‌ها، رتیل‌ها، عقرب‌ها، کنه‌ها، هیره‌ها، و … است. عنکبوت‌ها  در کنترل بیولوژیکی و تعادل جمعیت حشرات و دفع آفات نباتی نقش ویژه‌ای بازی می‌کنند و خود غذای پرندگان، زنبورها و بسیاری از موجودات دیگر می‌باشند. عنکبوت‌ها بر خلاف حشرات که شش پا دارند دارای هشت پا هستند. بدن عنکبوت‌ها از دو قسمت سر و سینه تشکیل شده‌است و برخلاف حشرات فاقد بخش میانی سینه است. عنکبوت‌ها شاخک ندارند و در جلو سر دوجفت  زائده به نام‌های کلیسر و پدی‌پالپ قرار گرفته است. زائده بزرگتر برای گرفتن شکار به‌کار می‌رود و به یک پنجه ختم می‌شود که در آن یک تیغه تیز وجود دارد که با آن ابتدا شکار را زخمی و سریعا سم را در این زخم می‌ریزد. تیغه‌ها دارای سوراخ بسیار ظریفی هستند که به کیسه سم ارتباط دارد.. تقریبا تمامی عنکبوت‌ها دارای سم هستند و شیوه یکسانی برای سمی کردن شکار بکار می‌برند.

اکثر عنکبوت‌ها تار می‌تنند که معمولاً به صورت رشته‌ای پروتئینی از غده‌های تارتنِ انتهای شکم آنها ترشح می‌شود. بسیاری از گونه‌ها از تار برای شکار استفاده می‌کنند؛ به این صورت که توری یا پرده‌ای می‌تنند که حشرات در آن به دام می‌افتند؛ از تار برای بالا رفتن از جایی، ایجاد دیوارهای هموار در لانه‌های زیرزمینی، ساختن ساک تخم، درپیچیدن صید، و نگهداری موقت اسپرم، و خیلی کارهای دیگر استفاده می‌شود. گونه‌های فراوانی هم هستند که آزاد شکار می‌کنند. برخی گونه‌های عنکبوت بسیار سمی و خطرناک اند و زهرشان آن قدر قوی است که می‌تواند انسان را بکُشد. عنکبوت بیوه سیاه، عنکبوت تورقیفی سیدنی و… از گونه‌های خطرناک عنکبوت اند. غالبا سم عنکبوت‌ها و به ویژه مقدار این سم‌ها برای انسان بی‌خطر است.

رتیل نام عمومی خانواده‌ای از عنکبوت‌هاست که بیشتر در مناطق گرمسیری و بیابانی یافت می‌شوند. تمامی گونه‌های رتیل شکارچی هستند و بیشتر با استفاده از کمین به شکار می‌پردازند. بزرگ‌ترین گونه رتیل‌ها می‌توانند موش‌ها و حتی پرندگان کوچک را شکار کنند. رتیل‌ها موجوداتی با جثه نه چندان بزرگ ولی با آرواره‌های قوی هستند که قادرشان می‌کند، طعمه‌های هم اندازه خودشان را به راحتی کشته و بخورند.‌ رتیل‌ها نیز مانند سایر عنکبوتیان دارای ۴ جفت پا هستند که آنها را قادر می‌کند با سرعت بسیار زیاد بدوند.

بسته به نوع گونه اندازه رتیل‌ها از ۲٫۵ تا ۳۰ سانتی‌متر متغیر است. بزرگترین گونه رتیل غول‌پیکر پرنده‌خوار است که در حدود ۳۰ سانتی متر طول و ۱۷۰ گرم وزن دارد. این گونه در جنگلهای بارانی آمریکای شمالی یافت می‌شود. غذای رتیل‌ها را حشرات کوچک از قبیل موریانه‌ها، سوسک‌ها، و بندپایانی مانند انواع عقرب‌ها، هزارپایان، عنکبوت‌ها و انواع دیگر حیوانات مانند خزندگان کوچک (مارمولک‌ها و مارهای کوچک)، قورباغه‌ها، پرنده‌ها و حتی خفاش‌ها و موش‌های کوچک تشکیل می‌دهد.

رتیل، عنکبوت چاق و پشمالویی است که نسبت به سایر عنکبوت‌ها، ترس بیشتری در مردم ایجاد کرده است. رتیل به رنگ‌های مختلف زرد، زرد پررنگ، قهوه‌ای کمرنگ و خرمالویی تند مایل به سیاه وجود دارد و پشم‌های آن، گاهی خیلی کوتاه‌ و گاهی کمی بلند می‌باشد.

قلاب‌هایی که در انتهای پاهای رتیل قرار دارد به آنها کمک می‌کند که از سطوح عمومی به راحتی بالا رفته و خود را به سقف برسانند. به اشتباه تصور می شود رتیل حتماً باید از سقف بیافتد تا بگزد. همچنین گفته می‌شود که رتیل‌ها به سمت نور لامپ یا آتش جذب می‌شوند که در واقع این نور نیست که آنها را جذب می‌کند، بلکه حشراتی هستند که به طرف نور جذب شده‌اند و رتیل‌ها را که شکارچی آنها هستند به طرف خود می‌کشند.

بیشتر رتیل‌ها برای انسان‌ها بی‌خطر می‌باشند و حتی برخی از گونه‌های آنها به عنوان جانور خانگی به‌شمار می‌آیند، در حالی که هنوز آمار دقیقی از میزان آمار مرگ و میر انسانی ناشی از نیش رتیل در دست نیست. نیش رتیل زهری دارد که گاهی می‌تواند ناراحتی‌های شدیدی در طی یک دوره چند روزه به وجود بیاورد.

زیستگاه رتیل‌ها

در دوران طولانی و گذر هزاران سال عنکبوت‌ها تنوع شگفت‌‌انگیزی پیدا کرده‌اند، به طوری که در حال حاضر بیش از ۴۰ هزار گونه عنکبوت در سطح کره زمین پراکنده است، از مناطق استوایی و جنگلی تا بیابان‌های خشک و لم یزرع. تنها جایی که عنکبوت‌ها حضور ندارند قطب شمال و جنوب و قله کوههای بلند و زیر آب اقیانوس‌هاست. حتی چند گونه عنکبوت در کناره اقیانوس‌ها، لای صخره‌ها و شکاف جزیره‌های مرجانی زندگی می‌کنند.

در ایران رتیل‌ها بیشتر در مناطق گرم و خشک و بیابانی یافت می‌شوند و در نقاط مختلف کشور آنها را به اسامی مختلف می‌شناسند که از آن جمله شترزنک به معنای گزنده شتر است. گذشتگان باور داشتند آنها شترها را در خواب گاز می‌گیرند که البته چنین اتفاقی نادر بوده و یک باور رایج اشتباه است.

سم رتیل و اقدامات پس از گزیدگی

علی‌رغم قیافه‌ی ترسناک رتیل‌های بزرگ، این جانوران معمولا حمله نمی‌کنند، اما وقتی مورد تهدید قرار گیرند عقب می‌نشینند و حالتی شبیه به حمله به خود می‌گیرند که بیشتر جنبه تهدید دارد. البته اگر انسانی را گاز بگیرند دردناک است زیرا نیش‌های بلند دارند که با نیش بسیاری از انواع مار برابری می‌کند. بعضی اوقات مریضی شدید در اثر گزش رتیل دیده شده و سرگیجه و تهوع برای شش تا هشت ساعت پس از گزیدگی گزارش شده است.

رتیل‌ها به گزش‌های دردناک مشهور هستند ولی واقعیت این است که وجود آرواره‌های قوی و انتقال بیماری‌های میکروبی از قبیل قانقاریا و کزاز از طریق عمل گزش به انسان بوده که به اشتباه عوارض ناشی از آن را مردمان قدیم به سم یا زهر در رتیل نسبت می‌دادند.

برخلاف باور عمومی بسیاری از جوامع رتیل‌ها سمی نبوده و گزش آنها خطرناک نیست. اما نباید تمام رتیل‌ها را بی‌خطر دانست. آن چه مسلم است این است که بعد از هر گزشی به وسیله هر عنکبوت یا رتیلی، باید بیمار را به پزشک برسانید. قبل از آن بیمار را به پشت خوابانیده، رویش یک پتو بیندازید و قسمت گزیده شده را پایین‌تر از سطح قلب قرار دهید و محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید. گاهی گزش عنکبوت یا رتیل باعث ایجاد حالت آلرژی و حساسیت می‌شود؛ در این حال باید محل گزیدگی را با محلول یا پمادهای ضد حساسیت آغشته کرد و برای تسکین درد، به بیمار، قرص استامینوفن خوراند. دادن قرص آسپیرین به بیماری که دچار گزیدگی عنکبوت بیوه سیاه یا رتیل شده است، به صلاح نیست؛ چرا که آسپرین باعث تشدید علائم گزیدگی می‌شود.

بهتر است در بالای محل گزیدگی، یک باند لاستیکی ببندید تا جریان خون کندتر شود. در محل گزیدگی، باید یک کیسه‌ی یخ قرار داد که به تسکین درد و کندتر کردن گردش خون کمک کند. اگر احیاناً بیمار دچار اشکال تنفسی شد، باید بلافاصله به او تنفسی مصنوعی داد و بالاخره همان‌طور که گفته شد در مواقعی که این علائم به مدت زیادی ادامه پیدا کند، حتماً باید بیمار به پزشک رسانیده شود.

بیوه سیاه- خطرناک‌ترین عنکبوت دنیا

 سازمان بهداشت جهانی طی گزارشی “بیوه سیاه” را یکی از خطرناک‌ترین گونه‌های عنکبوتیان معرفی کرده که گزیدگی آن حتما نیازمند به درمان جدی دارد. درواقع هزاران گونه عنکبوت در دنیا وجود دارد که همه آنها سمی هستند، اما سم آنها برای آسیب زدن به انسان کافی نیست. تنها ۱۰ گونه از این عنکبوت‌ها برای انسان بسیار خطرناک‌اند. جالب است بدانید که نیمی از این گونه عنکبوت‌های خطرناک، در استان‌های شمالی و جنوبی ایران زندگی می‌کنند.

بیوه سیاه را در شرق و شمال‌شرق ایران به نام “دلمک” می‌شناسند. در فرهنگ دهخدا درباره این عنکبوت گفته شده: دلمک جانوری است شبیه به عنکبوت، گویند زهر او آدمی را هلاک کند. چون به بدن آدمی رسد ریش کند و آن را به عربی رتیلا گویند. رتیلا که جانوری است شبیه به عنکبوت بزرگ و گزیدگی آن، گاه مورث کسالتی می‌گردد که شخص گزیده شده در حالت اغما و چرت می‌افتد و یا مورث مالیخولیایی می‌شود که بسیار عسیرالعلاج است.

در گذشته وقتی کسی دچار گزیدگی این حشره سمی می‌شد محل گزیدگی را با آب دهان تر می‌کردند و برایش اذکار و ادعیه می‌نوشتند یا این که به شخص گزیده شده مقدار زیادی شیر می‌خوراندند و برای این که سم از بدن قربانی خارج شود او را از جای بلندی به صورت سر و ته آویزان می‌کردند تا شیرهای خورده شده را بالا بیاورد!

هر چند گفته می‌شود که سم این عنکبوت به مراتب خطرناک‌تر از زهر مار زنگی است، اما خوشبختانه مقدار سمی که این عنکبوت در حملات خود تزریق می‌کند بسیار کم بوده و این مقدار سم برای از پا درآوردن یک انسان بالغ کافی نیست. بنابراین در بسیاری موارد افراد گزیده شده از خطر نجات پیدا می‌کنند.

عنکبوت دلمک(بیوه‌سیاه) سیاه رنگ است، طول بدن این عنکبوت حدود یک سانتی‌متر است و پاهای نسبتا بلندی دارد. روی شکم بیوه سیاه شکلی شبیه ساعت شنی است که در بعضی موارد این ساعت شنی قرمز یا قرمز روشن و حتی سفید رنگ است.

البته بعضی دلمک‌های خراسانی کاملا سیاه و بدون علامت و مشخصه دیگر هستند. گونه‌های دیگر عنکبوت معمولا بدنی کوچک و پاهایی بلند دارند اما این عنکبوت بدنی درشت‌تر دارد و پاهایش در مقایسه با سایر عنکبوت‌ها کوتاه‌تر است.

بیوه‌سیاه در چراگاه‌ها، طویله‌ها، دشت‌ها، کوهستان و در مزارع – در زیر ساقه‌های خشک گندم و گیاهان- دیده می‌شود. هر چند باید گفت در موارد زیادی در ساختمان‌های مسکونی مخصوصا به انباری‌های خنک و نمور هم راه پیدا می‌کند. طبق یک قاعده کلی آشیانه یک جانور جایی است که غذای کافی بتواند پیدا کند پس از شکاف سنگ‌ها و غارها هم بر‌حذر باشید و حشرات ریز و درشت را که غذای لذیذی برای بیوه‌سیاه هستند را به خانه راه ندهید.

این عنکبوت کوچک قطعا نمی‌تواند یک طعمه انسانی را به دندان بگیرد. پس نیش این عنکبوت در مواقعی به پوست شما فرو می‌رود که برای او یک تهدید به شمار بروید و مثلا به طور ناگهانی دستتان را به سمتش ببرید و لمسش کنید.

با این که قدیمی‌ها نسبت به این عنکبوت سمی آگاهی داشته‌اند، اما در دهه هفتاد  بیش از ۱۹۰ مورد گزیدگی و مسمومیت گزارش شد که منشا و علت این گزیدگی‌ها برای پزشکان ایرانی شناخته شده نبود. اولین علامت این است که در محل گزیدگی یک خال کوچک متورم سرخ رنگ دیده می‌شود که دو نقطه و سوراخ کوچک روی آن مشخص است. همچنین قربانیان با علائمی مثل تب، لرز و تشنج به بیمارستان مراجعه می‌کردند اما این علائم با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شد. پس اگر دچار این علائم شدید در صورتی که در زیستگاه‌های این جانور تردد داشته‌اید حتما پزشکان را از این موضوع مطلع کنید و به خاطر داشته باشید که بیشتر این گزیدگی‌ها در شمال‌شرق و در خراسان گزارش شده است. این گزیدگی‌ها در بعضی موارد منجر به عوارض و بندرت مرگ و میر در کودکان و افراد مسن می‌شود و بیمار بعد از گزیده شدن ممکن است به ۳-۱ روز بستری بسته به نظر پزشک نیاز داشته باشد.  بروز استفراغ، درد در محل گزیدگی، لرز، اختلالات تنفسی و کلیوی، تعریق، خستگی مفرط، درد شکمی، فلج شدن و یا بی‌حسی عمومی از علائم دیگر عنکبوت گزیدگی هستند.

در صورت برخورد با این عنکبوت و گزیدگی توسط آن، اولین کار برای نجات فرد مسموم این است که محل گزش را با استفاده از یک ماده ضد عفونی کننده شستشو بدهیم تا عفونت گسترش پیدا نکند. شخصی که توسط این عنکبوت گزیده می‌شود ممکن است فورا متوجه نشود و در این گزیدگی‌ها درد به مرور زمان احساس می‌شود و محل گزش بعد از ۴۰-۳۰ دقیقه مشخص شده و ورم خواهد کرد و درد شدیدی خواهد داشت. پس محل زخم را با آب و صابون بشویید و برای جلوگیری از انتشار زهر عنکبوت یک بسته یخ روی زخم بگذارید. اما قبل از این که مسمومیت بیمار شدت پیدا کند باید بیمار را به اولین مرکز درمانی برسانید. خوشبختانه پادزهر این عنکبوت در ایران تولید می‌شود و بیشتر مراکز درمانی در مناطق پرخطر به این پادزهر دسترسی دارند.

عنکبوت شتری

شاید هرگز نام چنین حشره‌ی عجیبی به اقصی نقاط جهان نمی‌رسید اگر نیروهای نظامی ایالات متحده به خاطر جنگ عراق به حوالی خلیج فارس و کشور عراق نرفته بودند و از این حشره‌ی خارق‌العاده تصاویری تهیه نمی‌کردند. نام این حشره زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که یک عنکبوت شتری غول‌پیکر به درون کیسه خواب یکی از سربازان آمریکایی رفته و در شرایطی که آن مرد خواب بود او را گاز گرفت. خوشبختانه عنکبوت غول‌پیکر شتری که بومی عراق است سمی نیست. آنها از پنجه‌های خود برای گرفتن طعمه‌هایی استفاده می‌کنند که معمولا از یک عنکبوت بزرگتر نیستند. نام واقعی این مخلوقات سولیفوگا  (ArachnidSolifugae) است. کلمه سولیفوگا در زبان لاتین به معنی «گریخته از آسمان» است. گذشتگان معتقد بودند این حیوانات از کرات دیگر مانند خورشید به زمین آمده‌اند.

 عنکبوت‌های شتری که شترزنک،  عقرب باد، بادخور یا آفتابی نیز نامیده می‌شوند. مشتمل بر ۱۰۰۰ گونه شناخته شده‌اند. بدن آنها از دو بخش شکم و سر تشکیل شده و از قلابک‌های بزرگ(کلیسر) و قدرتمندی نیز برخوردارند که از آنها برای تولید صدا و ترس دشمن نیز استفاده می‌کنند. این کلیسرها حتی از سر عنکبوت بزرگ‌تر و مثل گازانبرهای فوق‌العاده قوی با دندانک‌های ریزی که روی سطوح داخلی دارند، عمل می‌کنند. به دلیل وجود کلیسرها و پدی‌پالپ‌ها به نظر می‌رسد این عنکبوت‌ها ۱۰ پا دارند. بیشتر عنکبوت‌های شتری ساکن نواحی بیابانی و نقاط گرمسیر هستند و از بندپایان و مهره‌داران کوچک تغذیه می‌کنند.

در واقع عنکبوت شتری نوعی بندپا و رتیل است و جزو “عنکبوتهای سمی” محسوب نمی‌شود. غده زهری یا نیش ندارند ولی با کلیسر پرقدرت آرواره‌ی دهانی می‌توانند جانوران  بسیار بزرگ‌تر از خود را شکار کنند. گاز گرفته شدن انسان بطور اتفاقی توسط آنها معمولا با عفونت شدید همراه است. با این وجود عنکبوت‌های شتری خیلی حالت تهاجمی برای گزیدگی و حمله دارند.

گاهی چنین به نظر می‌رسد که یک عنکبوت شتری با آن جثه بزرگش شما را تعقیب می‌کند ، نباید هیجان زده یا غضبناک شوید زیرا این نوع عنکبوت در گوشه و کنار وسایل شما بدنبال سرپناه می‌گردد ، این جانور شب کار است و روزها را در سوراخ‌ها پنهان می‌شود .

عنکبوت‌های شتری در مناطق گرم و خشک و کوهستانی زندگی می‌کنند. پدیدار شدن آنها در فصول بهار و تابستان نشان می‌دهد که از هوای سرد گریزانند، غذای آن‌ها را حشرات و کرم‌ها، عقرب، مارمولک و جانوران کوچک تشکیل می‌دهد . این عنکبوت به‌طور کل تهدید کننده و خطرناک نیست و تنها در موارد نادری مانند تهدید شدن از سوی انسان‌ها یا عملی اتفاقی که موجب برانگیختن جانور می‌شود ، اقدام به گاز گرفتن می‌کنند.

اندازه‌ی این عنکبوت بیشتر از ۱۲ سانتی‌متر است. بزرگترین عنکبوت‌های شتری می‌توانند تا ۱۹ سانتی‌متر رشد کنند. قدرت آن‌ها موجب می‌شود که گازگرفتگی‌اش خطرناک بوده و موجب ایجاد زخمی عمیق و دردناک و عفونی  گردد. آن‌ها همچنین به داشتن سرعت بالا شهرت دارند.  این عنکبوت‌ها بسیار سریع بوده و می‌توانند با سرعت انسان (تا حدود سرعت ۱۶ کیلومتر در ساعت) بدوند. این سرعت حیرت‌انگیز، آن‌ها را وحشت‌آور ساخته است. علاوه بر آن عنکبوت شتری هنگام نزدیک شدن به‌وسیله چنگال‌های نیرومندش نوعی صدای خش‌خش ایجاد می‌کند و به این دلیل تعجبی ندارد که مردم هنگام مواجه شدن با عنکبوت وحشت کنند.

 

پیشگیری‌ها

برای کنترل خطرات مربوط به عنکبوت شتری موارد زیر را مدنظر قرار دهید:

–         در ساخت و سازها از مصالح ساختمانی مناسب (بدون خلل و فرج) استفاده شود. دیوارچینی با سنگ و آجر را به ویژه در طبقات زیرین به نحو مناسب بندکشی کرده یا روی آن‌ها به نحو مقتضی (مانند روکش گچ یا سیمان و سنگ) نازک کاری و نماسازی شود.

–         کف فضاها را با موزاییک و سنگ و سرامیک(مصالح سخت و بدون خلل و فرج) فرش کنید.

–         وسایل درون انبارها را روی میز و داخل قفسه‌ها و کابینت‌ها به نحوی قرار دهید که زیر آن‌ها در دسترس و قابل رویت و بازبینی باشد.

–         از ایجاد فضاهای غیرقابل دسترس در چیدمان وسایل پرهیز گردد.

–         هرازچندگاهی وسایل انبار و خانه را جابجا کرده و پشت و زیر آن‌ها را بازبینی و نظافت کنید.

–         از ریختن و نگهداری مواد غذایی در فضاها و سطوح داخل و پیرامون بنا که حشرات و بندپایانی را که عنکبوت شتری از آنها تغذیه می‌کند پرهیز کنید. وجود هر گونه حشره و بندپای کوچک سبب جذب عنکبوت شتری می‌شود. گفته شد طبق یک قاعده کلی آشیانه یک جانور جایی است که غذای کافی بتواند پیدا کند.

–         از ریختن مصالح ساختمانی به ویژه خرده سنگ و آجر در نزدیکی بنا پرهیز کنید. این فضاها بهترین جا برای پناه گرفتن و لانه‌سازی عنکبوت شتری است.

–         علوفه باغ و باغچه و به ویژه سطوح نزدیک بنا را مرتب چیده و این سطوح را قابل رویت نگه دارید.

–         قبل از خوابیدن محل خواب را بررسی و لباس ها و کفش ها را قبل از پوشیدن کنترل کنید.

–         استفاده از پشه‌بند مخصوصا در ماه‌های خرداد تا شهریور بهترین کاری است که شما را از دست این عنکبوت در امان نگه می‌دارد.

–         از وارد کردن دست و پا در حفره‌هایی که درون آن‌ها پیدا نیست خودداری کنید.

–        ریختن و کاربرد مواد حشره‌کش برای از بین بردن موادغذایی عنکبوت شتری، و ریختن مواد نفتی (مانند گازوییل) در اطراف ساختمان و مسیر حرکت و محل لانه‌سازی عنکبوت‌های شتری می‌تواند سبب دور کردن این حیوانات گردد.