سایت روستای برگ جهان، برگجون، برگجهان، برگیجان برگ جهان،روستای برگجون، برگجهان، گردشگاه حومه پایتخت، گویش، فرهنگ و تاریخ روستا
نویسنده: علی اکبر لبافی ۳۰ آبان ۱۳۹۰
در بخش نخست انواع درختان مناسب برای پیوند به هم، انواع پیوند و پیوند اسکنه تشریح شد. اینک ادامه مطلب:
ززه پیوند
نام این پیوند از شکل پوستی گرفته شده است که از درخت مرغوب یا هدف (پیوندی) جدا می‌شود. این پوست (ززه) به صورت لوله یا نی و قلفتی از سرشاخه درخت جدا می‌شود. در گذشته‌های نه چندان دور کودکان و نوجوانان با جدا کردن پوست به این شیوه از درختانی مثل بید و تبریزی نوعی سازدهنی بادی درست می‌کردند که ززه نام داشت.
ززه پیوند در طول تابستان زده می‌شود. نکته کلیدی برای زمان مناسب این پیوند این است که بتوان از درخت، ززه گرفت. یعنی زمانی که پوست درخت خوب کنده می‌شود. این زمانی است که شیره‌ی پوست زیاد و در جریان باشد. به این ترتیب معمولا اوایل تابستان و اواخر آن که بهترین زمانهای رشد درخت است و به اصطلاح درخت رخ می‌زند، برای این کار مناسب می‌باشد.
برای این نوع پیوند هم باید یک درخت پایه و یک درخت مرغوب و چند ابزار داشت. ابزار شامل قیچی باغبانی و چاقویی تیز است. تیغ موکت‌بری امروزه جایگزین مناسبی برای ززه گرفتن است. عملیات این پیوند بسیار ساده‌تر از پیوند اسکنه است. به ویژه مراحل طولانی و متعدد آن را ندارد. در این فصل به دلیل برگ‌دار بودن درختان، شناسایی آنها هم ساده‌تر است.
ابتدا مانند پیوند اسکنه با استفاده از قیچی باغبانی از درخت هدف رخ تهیه می‌شود. یعنی سرشاخه‌های یک ساله‌ای که در بهار همان سال رشد یافته‌اند و قطر مناسبی در حد قطر نی نوشابه پیدا کرده است، می‌برند. سپس بلافاصله یا با فاصله زمانی مناسب که صدمه به رخ نمی‌رسد، پیوند زده می‌شود. چون فصل پیوند تابستان و گرم است و درخت هم زنده است، سرعت در پیوند زنی و به ویژه کوتاه بودن زمان بریدن رخ از درخت هدف تا پایان پیوند مهم است.
در این پیوند باید طولی در حدود یک سانتی‌متر از پوست درخت هدف به صورت لوله‌ای (ززه) از چوب آن جدا شده و این لوله روی چوبی از درخت پایه و به همان ضخامت درخت هدف جاسازی شود. برای این کار مراحل زیر انجام می شود:
رخ درخت هدف را با رخ درخت پایه مقایسه می‌کنیم. رخها از پایین به طرف نوک شاخه قطرشان کم می‌شود. با استفاده از قطرهای متغیر در رخ هدف و پایه لازم است بخشهایی که حدس زده می‌شود قطرشان در هر دو رخ یکی است، انتخاب شوند. از بخش انتخاب شده در رخ هدف ززه تهیه می‌شود. در هر ززه‌ای که تهیه می‌شود حتما باید یک جوانه (کُکَه) وجود داشته باشد. همین جوانه است که بعدا رشد کرده و درخت هدف را تولید می‌کند. هرجا که برگ هست چسبیده به دمبرگ حتما یک جوانه وجود دارد. پس در هر ززه یک برگ هست که قبل از گرفتن ززه می‌توان به آرامی برگ را از دم چید.
با قیچی باغبانی رخ هدف را از محلی بالای قسمت انتخاب شده و در فاصله یک تا دو سانتی‌متری برگ یا جوانه مورد اشاره قطع می‌کنیم. سپس از نیم سانتی بالا و پایین برگ با چاقویی تیز و در جهت عمود بر امتداد ساقه رخ شیاری دور تا دور پوست ایجاد می‌کنیم. به نحوی که طول بخش تعیین شده یک سانت می‌شود. ابتدا پوست میان شیار آخری تا نوک رخ که قبلا با قیچی قطع شده بود را می‌کنند تا راه برای بیرون آوردن ززه اصلی باز شود. چون رخ به سمت نوک شاخه باریک می‌شود باید ززه را از سمت نوک بیرون کشید.
سپس با آرامی و توسط دو انگشت شست و اشاره و با اعمال فشاری دورانی روی پوستی که دو طرفش را با چاقو بریده‌ایم، پوست را از چوب زیر آن جدا می‌کنیم. جدا شدن خوب و سالم و راحت این پوست از چوب چند شرط دارد: نخست زمان مناسب از نظر فصل که پیش از این بیان شد. یعنی زمانی که پوست درخت تازه و پرشیره است. دوم مهارت فرد. سوم بریده شدن کامل پوست در محل شیارها. چهارم بریده نشدن چوب در محل شیارها. پنجم مقاومت کافی چوب رخ. ششم صاف و یکنواخت بودن رخ در محل ززه و….
باید دقت کرد که در زمان ززه گرفتن به جوانه صدمه نرسد. این جوانه درست در جایی است که باید با دو انگشت روی رخ فشار دورانی وارد کرد. چنانچه جوانه صدمه‌ای ببیند کار به نتیجه نمی‌رسد. همچنین نباید ززه شکاف یا ترکی بردارد.
درخت پایه هم باید برای پیوند آماده شود. نوک رخ درخت پایه با قیچی بریده می‌شود. سپس پوست رخ از پهلوها مثل حالتی که پوست موز کنده می‌شود، باز می‌گردد. پوستهای باز شده را بدون آنکه قطع کنیم تا جایی که قطر چوب رخ هم اندازه‌ی داخل ززه شود، باز می‌کنیم. سپس به آرامی و بدون اینکه نوک چوب درخت پایه به ززه صدمه بزند آنرا داخل ززه می‌کنیم. باید ززه را از ته یا قسمت قطورترش وارد کرد تا سروته قرار نگیرد. ززه را به آرامی به سمت پایین هدایت می‌کنیم تا کاملا فیت شود. شیره درخت پایه کمک می‌کند که ززه به راحتی روی چوب حرکت کند. ته یا بن ززه باید به خوبی به پوستهای باز شده از درخت پایه بچسبد. اکنون پیوند زنی خاتمه یافته است.
هرگونه صدمه به جوانه و شکاف در ززه که در طول عملیات ایجاد شود کار را بی‌نتیجه می‌کند. به‌ویژه در زمان ززه گیری یا فیت کردن آن به چوب پایه امکان ایجاد شکاف در ززه هست. اگر ززه خوب فیت نشود، درخت از فضای خالی موجود هوا می‌کشد و پیوند خشک می‌شود یا اصطلاحا نمی‌گیرد.
پس از پیوند، شاخه‌های دیگر درخت با قیچی زده می‌شود تا امکان تغذیه‌رسانی بیشتر به محل پیوند و رشد سریعتر آن فراهم گردد. در بهار سال بعد و چنانچه پیوند خشک نشده و اصطلاحا گرفته باشد، باید تمام سرشاخه‌های درخت پایه بجز پیوند را برید تا در رشد درخت پیوندی تسریع شود.
این نوع پیوند مزایا و معایبی نسبت به پیوند اسکنه دارد. پیوند ززه‌ای در تابستان و مدت زمان بیشتری قابل اجراست و مواد اولیه مانند قیر و ابزار خاصی نیاز ندارد. پیوند ززه‌ای محدودیت سنی برای درخت ندارد. یعنی از درخت یک ساله تا مسن‌ترین درختان را می‌شود به این شیوه پیوند زد. تنها شرط این پیوند وجود رخ یا سرشاخه جدید به قطر و طول مناسب در درخت پایه و امکان گرفتن ززه از درخت مرغوب است.
پیوند ززه‌ای کمتر می‌شکند و درخت هدف با درخت پایه به خوبی متصل شده و به اصطلاح جوش می‌خورد. پیوند ززه‌ای پس از پیوند به مراقبت ویژه نیاز ندارد. رشد پیوند اسکنه بیشتر است ولی درخت پایه از بن بریده می‌شود. در عوض رشد پیوند ززه‌ای کمتر است ولی چون درخت از بن بریده نمی‌شود در مجموع تفاوت زیادی بین دو روش ایجاد نمی‌شود. تنها تفاوت در این است که معمولا درخت اسکنه‌ای از صلابت و شکل منظم‌تری نسبت به درخت ززه‌ای برخوردار می‌باشد.
پیوند شکمی
این پیوند شباهت زیادی با پیوند ززه‌ای دارد و از نظرهای مختلفی مزایایش از این نوع پیوند هم بیشتر است. به دلیل آنکه در بدنه یا شکم تنه‌ی درخت پایه زده می‌شود پیوند شکمی گفته می‌شود. این پیوند هم در تابستان زده می‌شود.
برای پیوند شکمی همان ابزار ززه پیوند مورد استفاده است. علاوه بر آن به موادی برای بستن پیوند هم که عمدتا باریکه یا نوارهایی از پلاستیک یا مشمع است، نیاز دارد. این پیوندزنی بسیار ساده است و به مراتب از پیوند اسکنه و ززه‌ای ساده‌تر است. برای این پیوند ابتدا تکه‌ای از پوست درخت هدف (چشم پیوند) به صورت لوزی که در مرکز آن یک جوانه وجود دارد، جدا می‌شود. ابتدا با نوک چاقوی تیز یا تیغ موکت‌بری شیاری به شکل لوزی پیرامون یک جوانه سالم از درخت هدف ایجاد می‌کنیم. شیار باید پوست را به طور کامل ببرد. سپس با نوک چاقو یا ناخن به آرامی پوست لوزی شکل را از تنه یا چوب شاخه جدا می‌کنیم. این پوست لوزی یا چشم پیوند نقش همان ززه را در ززه پیوند دارد. برای راحت‌تر جدا شدن پوست، جوانه انتخابی از محل سالم و یکنواخت و جوانتر درخت پایه انتخاب می‌شود.
روی تنه یا شاخه‌ی درخت پایه، باز در محل سالم و جوان و بدون جوانه و شاخه فرعی و مناسب برای پیوند، دو شیار عمود برهم با نوک چاقو به صورت علامت تی لاتین یا علامت جمع (به اضافه) ایجاد می‌کنیم. سپس با باز کردن پوست گوشه‌های شیار و قرار دادن چشم پیوند در این قسمت‌های باز شده آنرا با فشار آرام به زیر پوست درخت پایه هدایت می‌کنیم. بدیهی است برخلاف ززه پیوند این پوست به خوبی فیت نمی‌شود و به چوب درخت پایه نمی‌چسبد. به این ترتیب لازم است برای فیت کردن پوست به تنه و ممانعت از هواکشیدن و خشک شدن پیوند، آنرا با نوارهای پلاستیکی یا نخی بست.
برای این کار نوارها را به آرامی دور تنه درخت پایه و در محل پیوند می‌پیچند به نحوی که جوانه کاملا آزاد باشد، ولی اطراف آن و به ویژه گوشه‌های چشم پیوند بخوبی به چوب تنه بچسبد و تمام بخشهای بریده شده‌ی پوست‌ها زیر پوشش قرار گیرد. پیوندزنی در این مرحله تمام می‌شود. برای تمرکز رشد درخت در قسمت پیوند لازم است سرشاخه‌های اضافه‌ی درخت بریده شود.
پس از گرفتن پیوند به ویژه در بهار سال بعد، تمام شاخه‌های درخت بجز شاخه نورسته‌ی پیوند باید بریده شود. در طول رشد درخت باید همواره از رشد شاخه‌های دیگر که حرومی پیوند نامیده می‌شود جلوگیری کرد تا رشد پیوند تسریع گردد.
سایر ویژگی‌ها یا مزایا و معایب این نوع پیوند نسبت به پیوند اسکنه مانند ززه پیوند است. تولید انبوه نهال درختان پیوندی مانند پیوند گیلاس روی آلبالو تلخ امروزه با این شیوه انجام می شود.
پیوندزنان ماهر
افرادی در روستا که در امر پیوندزنی مهارت داشته یا دارند زیادند. من اطلاع دارم آقای عباس لبافی و مرحوم طهماسب پلویی جزو آنها هستند. مهارت را می‌توان در سرعت یا تعداد پیوند روزانه و همچنین تعداد پیوندهایی دانست که پس از زدن می‌گیرند و خشک نمی‌شوند.
ابتکار در پیوند زنی
گاهی افراد روستا ابتکارهایی در پیوند به خرج داده‌اند؛ شاید شبیه کاری که در علم ژنتیک و اصلاح بذر می‌شود. افرادی مثل حاج حسینقلی پلویی روی یک درخت پایه (مثل توت یا آلوچه یا سیب) انواع توت یا آلو و سیب را به عمل آورده‌اند. به نحوی که به طور مثال یک شاخه درخت هلو انجیری و شاخه دیگر شلیل و شاخه دیگر گوجه و شاخه دیگر آلو بار داده‌اند. به تجربه دیده شده است این درختان عمرشان کمتر از درختان با پیوند واحد بوده است. افرادی مثل آقای رجب لبافی توانسته‌اند به طور اتفاقی با پیوند هلو روی آلو به میوه جدیدی برسند که ظاهر و طعم هلو داشته ولی هسته‌اش مشابه هسته آلو باشد. متاسفانه پس از نخستین سالی که این درخت به بار نشست خشک شد.
پیوندهای خاص
افرادی ممکن است به تجربه یا مشاهده‌ی کار دیگران، سبکهای جدیدی در پیوندزنی به کار بسته باشند. سال گذشته دیدم آقای محسن پلویی در پیوند اسکنه بجای قیر از گل رس که کمی با روغن ترکیب شده است، استفاده کرده و روی گل رس را با نایلون نازک مثل کیسه فریزر می‌بندد و از چسب پیوند فقط برای پوشش نوک رخها استفاده می‌نماید. این شیوه پیوندزنی مشکلات کار با قیر را که پیش از این بیان شد ندارد.
با تشکر از شما خدا خیرتون بده