فلسفه بخورات و قربانی

مجتبی روح‌زنده، اسفند ۱۴۰۰

بی شک داستان حضرت هاروت و ماروت را شنیده‌اید.

عهد قدیم بود و بشر در اوج ظلم و فساد. فرشتگان پیش خداوند رفته و گلایه‌مند از رانده شدن ابلیس، بدلیل عدم تعظیم به انسانی که ظلم می‌کند، فساد می‌کند، هم‌نوع خود را می‌کشد و به هیچ کس و هیچ چیز رحم نمی‌کند. اما خداوند همچنان حامی این عزیز دردانه‌ی آفرینش است. خداوند به ملائک گفت هر یک از شما در جایگاه انسان قرار بگیرید این افعال از شما دور از انتظار نخواهد بود. آزمونی بزرگ در راه بود. مقرر گردید فرشتگان از بین خود نمایندگانی انتخاب کرده و با حکم الهی در جایگاه و با ویژگی انسانی قرار بگیرد. اگر از او خطایی سر نزد لوسیفر (شیطان بزرگ) تبرئه شود.

فرشتگان از بین خود مقرب‌ترین، باتقوا و پرهیزکارترین را انتخاب نمودند: حضرت هاروت و ماروت. مقرر شد خداوند آنها را در شمایل انسان و با خصوصیات و خصلت‌های انسانی به زمین فرستاد. می‌گویند ویژگی انسانی که خداوند در نهاد هاروت و ماروت قرار داد شهوت و نفس اماره بود. اما مابقی این چالش عظیم:

خداوند به نماینده فرشتگان گفت به زمین می‌روید ولی این سه کار را نباید انجام دهید: ۱- زنا نکنید ۲- شراب ننوشید ۳- سحر را به انسان‌ها نیاموزید. در بعضی از روایات آمده این ملائک با کمک نام اعظم الهی بین زمین و آسمان تردد می‌کردند. شرط دیگر خداوند این بود که نام اعظم الهی را به انسان‌ها فاش نکنید.

اما پایان داستان و این آزمون الهی، آویزان شدن هاروت و ماروت در چاهی در بابل به دلیل انجام هر سه شرط ممنوعه بود. اینکه هاروت و ماروت چند سال روی زمین زندگی نموده و بعد دچار لغزش شدند مشخص نیست، ولی می‌گویند بعد از هبوط هاروت و ماروت به دستور خداوند زنی به نام زهره در مسیر این دو قرار گرفت و با مکر و حیله و ویژگی‌های زنانگی باعث شد آنها هر سه فعل را انجام دهند. البته علمای شیعه حضرت هاروت و ماروت – این فرشتگان اعظم الهی- را از انجام فعل حرام مبرا دانسته‌اند ولی روایات زندانی بودن این دو در چاهی در بابل تا روز قیامت را تایید می‌کنند.

داستان‌های سلیمان و هفتاد و دو دیو سلیمانی را نیز شنیده‌اید. شاید حضرت سلیمان با تسلط بر طلسمات و اوراد باعث هبوط لشکریانی از جن و موجودات متافیزیکی به روی زمین شد و مرگ ایشان قبل از اتمام ساخت معبد سلیمان باعث شد این موجودات در بین انسان‌ها بمانند واین طلسمات در اختیار انسان ها قرار بگیرد.

در بعضی روایات و داستان‌ها هبوط و حضور موجودات متافیزیکی در بین انسان‌ها را از قبل‌تر هم دانسته‌اند. آدم و حوا از بهشت رانده و به زمین آمده بودند. می‌گویند این دو با شرایط زندگی روی زمین آشنا نبودند. حضرت آدم نزد خدا رفته و از او کمک خواست و به دستور خداوند چند ملک برای آموزش آنها به زمین آمدند. این فرشتگان استفاده از آتش، ساخت شمشیر، روش‌های درمان و استفاده از گیاهان داروئی را به آنها آموزش دادند، بعدها این طلسمات که کمک به هبوط این موجودات می‌کرد در دست نااهلان قرار گرفت.

اینکه حضرت آدم یا سلیمان یا هاروت و ماروت باعث هبوط این موجودات به روی زمین شدند موضوع بحث ما نیست، موضوع بحث ما موجودات متافیزیکی هستند که در بین ما وجود داشته و یا دارند. شاید آنها با چشم عادی دیده نشوند ولی تاثیر مزاحمت‌ها و یا کمک‌های آنها را در زندگی خود دیده‌ایم. این موجودات حضور داشته و چون تولیدمثل می‌کنند پس تغذیه می‌کنند، و بنابراین به غذا نیاز دارند. حال سئوال این است که غذای آنها چیست و چه کسی باید غذا در اختیار آنها قرار دهد؟

شاید برای شما اتفاق افتاده که به مراسم عزا یا عروسی و یا تولد فرزندی از عزیزانتان تشریف برده‌اید و مشاهده کردید که میزبان اسپند دود کرده یا گوسفندی را ذبح می‌کند. علامت سئوالی بارها و بارها در ذهن شما تکرار شده که رابطه این قربانی، دود کردن اسپند یا پاشیدن گلاب با این مراسم شادی یا عزاداری ما چیست؟ رابطه دود کردن اسپند با رفع سرماخوردگی و یا چشم‌زخم چیست؟

نویسنده دستور قربانی گوسفند در مراسم عزاداری و یا عروسی را در هیچ مرجع یا منبع اسلامی و یا شیعه ندیده‌ام. فلسفه قربانی و بخورات یک سنت قدیمی باستانی به جهت تقدیم هدایا و یا دادن غذا به موجودات متافیزیکی هبوط کرده و یا موجودات متافیزیکی منتسب به کواکب هفتگانه و یا به شرف صور فلکی قدرتمند و تاثیرگذار بر انسان‌ها می‌باشد. البته منظور از قربانی‌ها و بخورات، مواردی است که در تعالیم دینی و اسلامی ما دستور صریحی برای آن ذکر نشده است.

گفتیم موجودات متافیزیکی چون تولیدمثل می‌کنند پس تغذیه می‌کنند و به غذا نیاز دارند و اگر غذا در اختیار آنها قرار ندهیم بعد از مدتی شروع به آسیب زدن به ما، اعضای خانواده و اموال ما می‌کنند. این موجودات مالیات بگیران انسان‌ها هستند.

اینکه انسان‌ها این بخورات و قربانی‌ها را به موجودات متافیزیکی تقدیم می‌کنند و یا به شرف کواکب یا صور فلکی انجام می‌دهند، همیشه مورد نزاع و مناقشه بین ساحران، آسترولوژیست‌ها (منجمان باستانی) و علمای ادیان بوده است.

در صحبت‌هایی از بزرگان و علمای دین نیز این امر توصیه شده است. از آیت‌الله بهجت نقل شده که جنیان و موجودات متافیزیکی از بوی غذاها و بخورات استفاده می‌کنند و ایشان توصیه فرموده غذاها را بدون درب نگذارید چون این موجودات با تماس با این غذاها به آنها آسیب می‌رسانند. در روایات امامان و معصومین بارها توصیه به سوزاندن اسپند و قربانی کردن گوسفند یا مرغ و خروس شده است (شاید دلیل اصلی این کار فقط به خواص آموزش داده شده است).

بشر قرن‌هاست که بخوراتی را از قبیل اسپند، کندر، سندروس ، عود، هوم(سومه) را برای رد چشم‌زخم و یا درمان افسردگی و رفع بیماری‌های روانی می‌سوزاند و معمولا بخورات طیب و طاهر هدیه به موجودات متافیزیکی علوی و نیک و بخورات بدبو مثل پیاز، سیر و تریاک هدیه به موجودات سفلی و شیطانی است. شاید دلیل اصلی رفع نحوست و بستگی و گشایش‌های بعد از این اعمال به جهت دادن غذا به این موجودات متافیزیکی است.

قربانی کردن(ریختن خون) هم یکی دیگر از همین افعال است که انسان ناخواسته برای تغذیه این موجودات و یا به شرف صور فلکی در آسمان انجام می‌دهد. ذبح گوسفند و شتر نمونه‌ای از این اعمال است. این رسوم در اروپا نیز در حال اجرا است. نمونه‌ی آن قربانی نمودن دلفین‌ها در جزایر فارو در اروپا توسط انسان‌های چشم آبی و به ظاهر متمدن امروزی است. طی یک سنت باستانی هر ساله در تاریخ خاصی هزاران دلفین را به شرف صور فلکی دوپیکر در جزیره فارو قربانی می‌کنند. این مراسم آنقدر فجیع است که خبرگزاری‌ها از ذکر و پوشش آن خودداری می‌کنند. اینکه بعضی از این قربانی کردن‌ها فعل شیطانی یا مذهبی است در حیطه علم و تخصص نگارنده نیست، ولی یقین دارم که باعث تغذیه موجودات متافیزیکی می‌شود.

یکی از مراسم قربانی که از قدیم انجام شده و پیامبر اسلام نیز تایید و به آن توصیه نموده است، قربانی کردن گوسفند در روز عید قربان و ختنه نمودن است. فلسفه قربانی در روز عید قربان مربوط به عهد حضرت ابراهیم (س) با خداوند در حضور جبرئیل یا الوهیت می‌باشد. (عهد جدید: عهد ابراهیم در سفر پیدایش است که میان حضرت ابراهیم و خداوند بسته شد. به گفته تنخ آنان عهد بستند که سرزمین اسرائیل سرانجام به فرزندان ابراهیم خواهد رسید. همچنین مقرر شد به عنوان نشانه‌ی عهد، ابراهیم و نوادگان ذکورش و بردگان ذکور آنها آلت تناسلی خود را ختنه کنند تا عهدی که با خدا بستند از یاد نبرند). پس مختون نمودن (ختنه کردن) نیز یک مراسم مذهبی می‌باشد.

سوزاندن بخورات شاید از نظر بعضی عملی خرافی و همچنین قربانی کردن فعل غیرانسانی و غیرمتمدنانه باشد ولی بی‌شک اسراری در آن نهفته است. فیلسوف بزرگ هرمس می‌گوید: در این دنیا هیچ چیز اتفاقی نیست. اگر فکر می‌کنید اتفاقی است قانون آن را نمی‌دانید. هر علتی معلولی دارد و هر اتفاقی دلیلی. همه چیز براساس قانون رخ می‌دهد.

کتاب نامه

1. قرآن مجید.
2. ابن ابى الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى، ۱۴۰۴ ق.
3. ابن بابویه قمى، شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج ۱، ترجمه و تصحیح حمیدرضا مستفید و على اکبر غفارى، تهران، نشر صدوق، ۱۳۷۲٫
4. افریقى حصرى، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم بن منظور، لسان‌العرب، جلد ۶، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۷م.
5. اندلسى، ابوحیان، تفسیر البحرالمحیط، ج ۱، بیروت، دار الکتب العلمیّه، ۱۴۱۳ق.
6. اندلسى، احمد بن محمد بن عبد ربه، العقد الفرید، ج ۸، عبدالمجید ترحینى، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۷ق.
7. انصارى قرطبى، ابوعبدالله محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج ۲، بیروت، دار احیاء التراث العربى، ۱۴۰۵ق.
8. بروجردى، سید ابراهیم، تفسیر جامع، ج ۱، تهران، کتابخانه صدر، ۱۳۶۲٫
9. تسترى، شیخ محمدتقى، قاموس الرّجال، جلد ۶، قم، مؤسسه النشر الاسلامى، ۱۴۱۴ق.
10. جرجانى، میرسید شریف، ترجمان القرآن، ترتیب داده عادل بن على بن عادل حافظ، به کوشش محمد دبیر سیاقى، تهران، چاپخانه حیدرى، ۱۳۳۳٫
11. جفرى، آرتور، واژه‌هاى دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌اى، تهران، انتشارات توس، ۱۳۷۲٫
12. خرّمشاهى، بهاءالدین، قرآن پژوهى، تهران، نشر فرهنگى مشرق، ۱۳۷۲٫
13. خزائلى، محمد، اعلام قرآن، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱٫
14. دیوبندى، محمود حسن، تفسیر کابلى، ج ۱، زیر نظر هیئتى از علماى افغانستان، تهران، نشر احسان، ۱۳۷۵٫
15. سادات ناصرى، سیدحسن و دانش‌پژوه، منوچهر، هزار سال تفسیر فارسى: سیرى در متون کهن تفسیرى پارسى با شرح و توضیحات، تهران، نشر البرز، ۱۳۶۹٫
16. سلمى سمرقندى، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاش، تفسیر العیاشى، ج ۱، تصحیح و تعلیق سیدهاشم رسولى محلاتى، بیروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، ۱۴۱۱ق.
17. سید مرتضى، امالى، ج ۲، سید محمد بدرالدین نعسانى حلبى، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ۱۴۰۳ق.
18. سیوطى، جلال الدین، الدر المنثور فى التفسیر المأثور، ج ۱، بیروت، دار الکتب العلمیّه، ۱۴۱۱ق.
19. ۱۹٫ Sarna and Sperling, “Abraham”, Encyclopaedia Judaica, ۲۸۰–۲۸۱٫
20. Attridge and Meeks, “Genesis 17”, The HarperCollins Study Bible.
21. سجادی، ابراهیم خلیل،دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
22. سجادی Encyclopaedia.
23. Bryce, Trevor (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. ۲۲۱٫ ISBN۹۷۸-۱-۱۳۴-۱۵۹۰۷-۹.
24. D. T. Potts (12 November 2015). The Archaeology of Elam: Formation